Dlaczego lipy są ważne dla rodzimej przyrody?

Bez ciebie umrę
Lipy będące coraz rzadziej sadzonymi drzewami w naszych parkach i ogrodach są niezbędnym mikrosiedliskiem dla wielu gatunków zwierząt oraz innych organizmów. Z lipami związanych jest wiele gatunków grzybów, porostów, chrząszczy oraz ptaków. Lipa jest chętnie zasiedlana przez niektóre gatunki roślin, takich jak jemioła oraz nadrzewne mszaki, porosty czy glony. Lipa często stanowi miejsce rozwoju młodych siewek innych drzew np. świerków. Na korze lipy nie brakuje również różnych gatunków grzybów np. hubiak pospolity czy żagwiak łuskowaty. Spośród grzybów na lipie spotkać możemy również gatunki grzybów chronionych np. lipnika lepkiego, borowika korzeniastego czy gatunków wymierających np. naparstniczkę czeską i żagwicę listkowatą. Oprócz przedstawicieli flory z lipą związanych jest bardzo wiele gatunków zwierząt. Lipa jako drzewo dziuplaste jest chętnie zasiedlana przez liczne gatunki ptaków i ssaków. Z lipą związane jest występowanie myszołowa, cennego gatunku ptaka drapieżnego, który buduje gniazda na lipach. Dzięcioły również żerują na lipach, zwłaszcza starych, ze względu na dużą obecność larw owadów, które stanowią dla nich pożywienie. Dziuple znajdujące się u podstawy drzewa często zasiedlane są przez lisa, który tworzy w nich swoje nory. W podobny sposób dziuple znajdujące się przy samej ziemi wykorzystywane są przez liczne gatunki gryzoni m.in. nornicę rudą i mysz wielkooką leśną, które chętnie zjadają nasiona lipy. Lipa drobnolistna stanowi pożywienie dla co najmniej 21 gatunków ssaków, a lipa szerokolistna dla około 17. Szczególnie ważne, chociaż coraz rzadsze są osobniki starych lip. To właśnie one stanowią miejsce do życia oraz są źródłem pożywienia dla cennych i będących pod ochroną gatunkową chrząszczy. Z lipami związane są gatunki chrząszczy będących pod ścisłą ochroną gatunkową. Należy pamiętać, że wraz z pozbywaniem się lip z naszego krajobrazu pozbywamy się również wielu gatunków organizmów ważnych z ekologicznego punktu widzenia. Ważne dla naszej rodzimej fauny i flory jest martwe drewno lipowe. Martwe drewno to obumarłe drzewa oraz ich fragmenty na różnym etapie rozkładu, a także martwe części żywych drzew, którymi na przykład są dziuple. Z lipą związane są również saproksyliczne owady, czyli owady odżywiające się martwym drewnem. W naszym regionie geograficznym z martwym drewnem lipowym związanych jest aż około 300 gatunków owadów. Oprócz owadów, w próchnowiskach żyją również inne gatunki bezkręgowców. Do grup bezkręgowców związanych z martwym drewnem lipy można wymienić roztocza, skoczogonki, chrząszcze czy muchówki. Organizmy te są zazwyczaj gatunkami mało mobilnymi i ich całe życie jest związane z jednym drzewem. Dlatego mała ilość spróchniałych drzew w krajobrazie lub duża odległość między nimi powoduje zmniejszenie ich liczebności i prowadzi do wymierania gatunków. Korzystne zatem jest sadzenie lip, aby chronić te niewielkich rozmiarów zwierzęta. Owoce lipy nie są chętnie zjadane przez owady, jednak jest jeden szczególny gatunek, dla którego orzeszki lipowe są niezwykle atrakcyjne. Mowa tu o kowalu bezskrzydłym – niewielkim pluskwiaku o czerwono – czarnym umaszczeniu. Wiele osób obawia się tego małego owada, potocznie nazywanego „tramwajarzem”. Kowale zawdzięczają swój przykry zapach właśnie zjadaniem z zamiłowaniem orzeszków lipy. Większość owadów stroni od tego pokarmu ze względu na zawarte w nich substancje, które pod względem chemicznym przypominają hormon juwenilny (tzw. młodociany). Hormon ten powoduje zatrzymanie procesu przekształcenia owada w postać dorosłą. Jednak kowale są uodpornione na jego działanie i jak na prawdziwych sprzątaczy przyrody przystało zjadają wszystko to czego nie zjedzą inne organizmy. Lipa jako ważny ekologicznie gatunek był doceniony już w XVIII wieku przez księżną Annę Jabłonowską, która wspomina drzewo w swoich „Ustawach powszechnych”. W swojej wypowiedzi zwraca uwagę na konieczność ratowania lip w krajobrazie przed nadmiernym wykorzystywaniem lip przy wypasie bydła.

Lipa dla VIP- ów
Z lipą związanych jest bardzo wiele gatunków bezkręgowców, spośród których najważniejszymi (ze względu na stan ich zagrożenia) są saproksyliczne chrząszcze. Wiele z nich jest objętych prawną ochroną gatunkową. Niektóre z nich są narażone na wyginięcie właśnie ze względu na znikające z krajobrazu drzewa liściaste.  Wraz ze spadkiem liczebności drzew liściastych spada liczebność ważnych dla ekosystemów owadów. Z lipą związana jest pachnica, zwana dębową. Jej nazwa może być jednak myląca dla przeciętnego obserwatora przyrody. Oprócz dębów, atrakcyjnymi drzewami dla pachnicy są również inne cenne gatunki drzew liściastych, w tym m.in. lipa. Pachnica dębowa jest objęta ścisłą ochroną gatunkową, jest chroniona również na mocy dyrektywy siedliskowej i określana jako gatunek priorytetowy. Na podstawie występowania tego gatunku na danym obszarze możliwe jest utworzenie formy ochrony obszarowej, takiej jak Natura 2000. Znany i podziwiany przez wszystkich kozioróg dębosz również jest związany ze starymi drzewami liściastymi, do których należy lipa.  Powszechnie przyjęło się, że gatunek ten preferuje przede wszystkim dęby, jednak inne gatunki liściaste mogą być dla niego równie ważne. Kozioróg objęty jest również ochroną prawną, a co ciekawe, drzewa na których żeruje również są nią objęte. Niezwykle atrakcyjnym dla oka gatunkiem owada jest kwietnica okazała. Gatunek ten charakteryzuje się mieniącym, niemalże holograficznym umaszczeniem ciała. Obecność kwietnicy w krajobrazie jest związana również z występowaniem lip w krajobrazie. W 2002 roku umieszczona została na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce oraz jest objęta prawną ochroną gatunkową. Chlubek lipowiec  jest związany z obecnością w krajobrazie lipy, czyli jego rośliny żywicielskiej. To właśnie na lipach odbywa się skomplikowany oraz długi, jak na owada, bo dwu lub trzyletni rozwój. Co ciekawe, również duże znaczenie dla tego gatunku chrząszcza mają lipy w środowisku antropogenicznym, czyli w nasadzeniach drzew wprowadzonych sztucznie przez człowieka - w parkach, w centrach miast czy, tak chętnie sadzonych w dawnych czasach, alejach przydrożnych. Gatunek ten w Polsce jest spotykany niezwykle rzadko, co powinno zachęcać miejskich architektów krajobrazu do rozważenia sadzenia lip w miejskich przestrzeniach. 

Zagrożenia lip
Jak sama nazwa wskazuje odpowiedni czas kwitnięcia lipy to lipiec. W ostatnich latach obserwuje się odwrócenie naturalnych procesów przyrodniczych takich jak sezon wegetacyjny roślin. Co zaskakujące i niepokojące w tym roku lipy rozpoczęły swoje kwitnienie już na początku czerwca. Wysokie temperatury i niezbyt dokuczliwa zima spowodowały przyśpieszenie sezonu wegetacyjnego wielu gatunków drzew, krzewów i roślin zielnych. Zagrożeniem dla lip oprócz zmian klimatycznych są również ich naturalne szkodniki, jak na przykład szrotówek lipowiaczek. O tym szkodniku wciąż niewiele się mówi. Przybył do Europy z dalekiej Azji, a mianowicie z Japonii. Jego działalność nie jest aż tak katastrofalna w skutkach jak ma to miejsce w przypadku jego kuzyna szrotówka kasztanowcowiaczka. Szrotówek lipowiaczek wywołuje powstawanie tzw. min wewnątrz blaszki liściowej i w ten sposób przyczynia się do osłabienia liści, a tym samym całej rośliny. Naturalnymi wrogami tego szkodnika są bleskotki oraz ptaki zjadające ich nadmiar. Jednak szkodniki to nie jedyne zagrożenia dla drzew liściastych w naszym regionie geograficznym, w tym dla lipy. Drzewom w naszym kraju zagraża również ogławianie drzew, czyli drastyczne cięcia tzw. sanitarne lub pielęgnacyjne. Działanie to wpływa na pogorszenie kondycji drzewa, ze względu na niewystarczającą ilość liści, co powoduje w końcowej fazie obumarcie drzewa. Lipom zagrażają również zanieczyszczenia powietrza i tzw. kwaśne deszcze, które utrudniają przeprowadzenie fotosyntezy, a tym samym właściwe odżywienie drzewa. Ważnym zagadnieniem szczególnie w przestrzeni miejskiej jest również betonowanie drzew oraz umieszczanie ich w donicach. Ograniczenie miejsca na rozwój korzeni  osłabia stopniowo kondycję drzew i  prowadzi do śmierci danego drzewa, a to powoduje zwiększenie nakładów finansowych na pielęgnację miejskiej zieleni. 

W poszukiwaniu starych drzew
Pomnik przyrody to jedna z najstarszych form ochrony przyrody. Pomnikiem przyrody nazywamy obiekt przyrodniczy, należący do przyrody ożywionej lub nieożywionej o wyjątkowych wartościach przyrodniczych i kulturowych. Wśród pomników przyrody należących do przyrody nieożywionej zaliczyć możemy źródła rzek, wodospady, wywierzyska, skałki, głazy narzutowe, jaskinie, a także jary. Drzewa szczycące się tym mianem to drzewa stare i wyjątkowych rozmiarów. Do roślinnych pomników przyrody możemy zaliczyć również krzewy, a nawet pnącza. Jednak najczęstszym typem pomników przyrody zarówno w powiecie krapkowickim jak i w całym kraju są wyjątkowe i mające znaczenie dla społeczeństwa drzewa.  W Polsce mamy prawie pięć tysięcy lip, będących drzewami pomnikowymi. Najpopularniejszym gatunkiem lipy pomnikowej w Polsce (oraz lip w ogóle) jest lipa drobnolistna (ponad cztery tysiące osobników). Oprócz lipy drobnolistnej znajdziemy w naszym kraju również pomnikowe lipy szerokolistne, srebrzyste, krymskie, holenderskie czy amerykańskie oraz jedną pomnikową lipę Maximowicza. Pomimo imponującej liczby lip pomnikowych w Polsce ta forma ochrony przyrody nie jest bardzo popularna w Polsce, a drzew pomnikowych w Polsce nie przybywa zbyt wiele. Jednak i w powiecie krapkowickim znaleźć możemy ciekawą lipę, która doczekała się miana pomnika przyrody. Starą, bo trzystuletnią lipę możemy podziwiać przy ulicy Wiejskiej w Steblowie w gminie Krapkowice. Lipa ta mierzy około 21 metrów wysokości i ma ponad 470 centymetrów obwodu. Mimo sędziwego wieku i pokaźnych rozmiarów lipa, co smutne i niezrozumiałe, nie doczekała się swojej nazwy. Ustanowiono ją pomnikiem przyrody w roku 2000. Podziwianie lipy możemy wpisać w plan wycieczki po okolicy. Warto wybrać się na popularny szlak rowerowy, ponieważ okolica jest naprawdę piękna. Przez Steblów płynie rzeka Osobłoga, która jest lewobrzeżnym dopływem Odry. 

Zadanie współfinansowane z budżetu powiatu krapkowickiego.