Cała nadzieja w czystym powietrzu. Każdy z nas może ograniczyć destrukcję klimatu

Na tych, którzy chcą już dziś zmienić źródło ogrzewania i ocieplić dom, czekają dotacje w ramach Programu „Czyste Powietrze”. Zanim jednak dostosujemy sposób ogrzewania domów do nowych regulacji, konieczna jest świadomość zagrożeń, które niesie ze sobą zanieczyszczone powietrze.

Mieszkający w Krapkowicach pan Jacek od roku jest aktywistą Polskiego Alarmu Smogowego. Z poczucia obowiązku czuje się odpowiedzialny za zdrowie swojej rodziny i najbliższych, dlatego stara się uświadamiać jak ważna jest jakość powietrza, którym oddychamy. Od wielu lat zwraca uwagę na potrzebę wymiany kopciuchów a te w skali mikro i makro emitują takie ilości spalin do atmosfery które w znaczący sposób wpływają na zmiany klimatyczne a w konsekwencji również na globalne ocieplenie. Nasz rozmówca społecznik, propagator, działacz na rzecz wzrostu świadomości społeczeństwa o szkodach jakie dla zdrowia i klimatu wyrządza spalanie kopalin w piecach gospodarstw domowych jest też założycielem Krapkowickiego Alarmu Smogowego. 

- Jako Polski Alarm Smogowy zależy nam na polepszeniu jakości powietrza w naszym kraju – mówi pan Jacek. – Ja w szczególny sposób zabiegam o to, aby lepiej nam się oddychało w Krapkowicach i w województwie opolskim. Poprzez m.in. informowanie o programach wspierających wymianę kopciuchów. Bo coraz czystsze powietrze to również coraz mniejsze negatywne oddziaływanie na klimat, na które ma wpływ każdy z nas u siebie, w domu. 

Uruchomiony w 2018 roku program „Czyste Powietrze” pomaga w uzyskaniu dofinansowania dla osób fizycznych. Może być ono spożytkowane na wymianę starego kotła oraz poprawę efektywności energetycznej budynku. O dotacje może wnioskować właściciel lub współwłaściciel jednorodzinnego budynku mieszkalnego lub wydzielonych w budynkach jednorodzinnych lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą. Z roku na program ten ulegał zmianom i nabierał rozpędu. Jego aktualna odsłona umożliwia właścicielom domów jednorodzinnych realizowanie większych inwestycji. Wzrosły też m.in. maksymalne poziomy dotacji.

- W zależności od dochodów z programu „Czyste Powietrze” można dostać nawet 135 tys. złotych dofinansowania – mówi pan Jacek. - Z tego programu skorzystało w Polsce już ponad 600 tys. mieszkańców. To sporo.

Krapkowiczanie chcą „Czystego Powietrza”

O dofinansowanie do programu „Czyste Powietrze” mieszkańcy Krapkowic złożyli w 2022 roku 182 wnioski.

- Jeśli chodzi o program „Czyste Powietrze, to w rankingu najbardziej aktywnych gmin, w którym bierze się pod uwagę nie tylko liczbę złożonych wniosków, ale także liczbę domów jednorodzinnych na terenie gminy, Krapkowice uplasowały się na 108. miejscu w Polsce – mówi pan Jacek. – Biorąc pod uwagę, że na terenie gminy Krapkowice jest około 1700 kopciuchów, to 182 złożone wnioski o dofinansowanie jest sporą liczbą, ale dużo jeszcze jest do zrobienia.

Zgodnie z zapisami wojewódzkiej uchwały antysmogowej każdy posiadacz pozaklasowego kotła, pieca, kominka lub innego urządzenia grzewczego na paliwa stałe musi je wymienić do końca 2029 roku. Po tym terminie ich użytkowanie będzie nielegalne. Posiadacze urządzeń grzewczych na paliwa stałe klasy 3. i 4. (według normy PN-EN 303-5:2012) mogą ich używać dwa lata dłużej. Od 1 stycznia 2032 roku możliwe będzie tylko użytkowanie urządzeń grzewczych klasy 5.

Wszyscy na tym skorzystamy 

Mniej kopciuchów to mniej spalonego węgla (sprowadzonego nie wiadomo skąd) i mniej trujących pyłów w powietrzu i płucach. To także więcej pieniędzy trafiających z budżetu centralnego do lokalnych przedsiębiorców. 

- W Warszawie, gdzie wszedł zakaz palenia węglem pozostało do wymiany jeszcze około 5 tys. kopciuchów – informuje pan Jacek. – Warszawa jest znacznie większa od Krapkowic, mieszka tam blisko 2 mln ludzi, zatem skala jest nieporównywalna. W Krapkowicach jest około 15 tys. mieszkańców i 1700 kopciuchów. Ten smog w Krapkowicach skądś się bierze. 

Cztery lata od uruchomienia programu „Czyste Powietrze” rekordziści, czyli mieszkańcy Rybnika, złożyli ponad 5 tys. wniosków o dofinansowanie zmiany sposobu ogrzewania. To najwięcej w Polsce. Pozyskali  na ten cel 66,5 mln zł bezzwrotnych dotacji. 

Wyzwanie dla Krapkowic w walce ze smogiem 

Palimy byle czym, w byle czym i przez cały sezon grzewczy trujemy siebie, swoje rodziny, swoich sąsiadów a także w dalszej perspektywie niszczymy klimat tym samym wpływając na postępujące zmiany klimatyczne ze wszystkimi negatywnymi skutkami. Nie jesteśmy jednak skazani na brudne powietrze, a o tym dlaczego i jak można walczyć ze smogiem słyszał chyba każdy.

- Szkoła nr 4 w Krapkowicach, do której chodzą przecież dzieci, jest otoczona przez dziesiątki kopcących kominów – zauważa pan Jacek. – Mam wrażenie, że oprócz mnie, mojej rodziny, może jeszcze kilku osób w Krapkowicach nikomu to nie przeszkadza, albo przeszkadza, ale myślą, że nie mogą z tym nic zrobić. Możliwe, że nie mają też wystarczającej świadomości i myślą, że ten dym to nic strasznego. Tymczasem z powodu smogu w Polsce umiera średnio rocznie 40 tys. ludzi. To tak jakby prawie trzy miasta Krapkowice przestały istnieć w jednym roku. To wielka skala. 

Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce są pozaklasowe piece i kotły na węgiel i drewno. Urządzenia te nie bez racji, nazywane są kopciuchami. W całej Polsce wykorzystywanych jest wciąż około 3 milionów kopciuchów. To one w znacznej mierze przyczyniają się do zanieczyszczeń. 

- Każdy z nas musi być świadomy jakie zagrożenie niesie ze sobą zanieczyszczone powietrze – podkreśla aktywista Polskiego Alarmu Smogowego. – Dzięki tej świadomości będziemy wiedzieć, że nie warto palić śmieciami, korzystniej dla zdrowia kupić lepszej jakości węgiel, należy palić od góry a nie od dołu, aby nie kopcić. To świadomość jest pierwszym krokiem do zmiany pieca na bardziej ekologiczny. 

Cichy zabójca smog 

Badania i statystyki szpitalne jednoznacznie pokazują wpływ smogu na nasze zdrowie. W okresie grzewczym, szczególnie w miejscach narażonych na zanieczyszczenia, liczba zachorowań i zgonów znacząco wzrasta. To problem wymagający natychmiastowych działań i większej świadomości społecznej. 

- Zanieczyszczone powietrze może różnorako wpływać na zdrowie, od alergii po groźne nowotwory – mówi pan Jacek. - 40 tys. ludzi umierających z powodu niekorzystnego powietrza jest skalą bardzo dużą. 

Skutki zanieczyszczenia powietrza nie każdy odczuwa w ten sam sposób. Wiele zależy  od ogólnego stanu zdrowia, wieku, przebytych chorób itp. Osoby należące do grupy o podwyższonym ryzyku ostrych i nasilonych skutków zdrowotnych krótkotrwałej ekspozycji na zanieczyszczenie powietrza to przede wszystkim chorzy na przewlekłe schorzenia układu sercowo-naczyniowego lub oddechowego, dzieci, seniorzy, kobiety w ciąży. Przedstawiciele tych grup szczególnie powinni uważać w trakcie tzw. epizodów smogowych, które nawiedzają nas każdej jesieni i zimy. Nie wszyscy zdaja sobie sprawę z zagrożeń i tego, że smog dotyczy także ich miejsca zamieszkania. Jednym z najczęściej powielanych mitów na temat smogu jest ten dotyczący występowania zanieczyszczeń powietrza tylko w dużych miastach. Tymczasem jeśli przejrzymy niechlubne rankingi najbardziej zanieczyszczonych miast w Polsce, które corocznie publikuje Polski Alarm Smogowy, to w czołówce znajdziemy Nową Rudę, Suchą Beskidzką, Pszczynę, Zawiercie, niewielki Zabierzów czy Godów. Nawet w najmniejszych miejscowościach i wsiach możemy mieć do czynienia ze smogiem, zwłaszcza gdy sąsiedzi wrzucają do pieca co popadnie. 

Krapkowice i smog 

Jak Krapkowice wypadają na smogowej mapie Polski? 31 dni smogowych w 2022 roku i ponad trzykrotnie przekroczony poziom docelowy rakotwórczego benzo(a)pirenu – to dane pomiarowe z krapkowickiej stacji Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. To dużo czy mało? Wydaje się, że Krapkowice są smogowym średniakiem. Na mapie Polski znajdziemy wiele miejscowości, w których jakość powietrza jest  znacznie gorsza, ale to nie powinno być powodem wielkiej satysfakcji. Przekroczenia akceptowalnych poziomów zanieczyszczeń wskazują, że i włodarze gminy, i mieszkańcy maja jeszcze dużo do zrobienia, jeśli chcą oddychać powietrzem wolnym od niebezpiecznych substancji. Jak walczyć ze smogiem? Jako pierwsi o czyste powietrze zaczęli zabiegać mieszkańcy Krakowa. To ich aktywność i determinacja wymusiła zmiany, które z każdym rokiem poprawiają jakość powietrza w mieście. Za przykładem Krakowa poszły inne miasta. Najlepiej radzą sobie te, których władze są świadome problemu, zdeterminowane by go rozwiązać i gotowe do wsparcia mieszkańców. 

- Moim zadaniem paradoksalnie większe miasta będą szybciej miały czyste powietrze niż mniejsze miejscowości, takie jak Krapkowice – mówi pan Jacek. – Chodzi przede wszystkim o świadomość ludzi, obywateli, samorządów. W większych miastach ta świadomość jest większa, a w mniejszych miejscowościach świadomość wagi czystego powietrza jest znacznie mniejsza. 

Aktywiści z Polskiego Alarmu Smogowego są zdania, że sytuacja w małych miejscowościach zaczyna się zmieniać wtedy, kiedy ludzie wykazują się większą świadomością w tym aspekcie. 

- Jeżeli będą ludzie, którzy nie będą się wewnętrznie zgadzać z zanieczyszczeniami powietrza mając przy tym świadomość, że my, nasze dzieci, rodzice oddychają rakotwórczym powietrzem, to wtedy będzie można zacząć to zmieniać – dodaje pan Jacek. – Przede wszystkim należy prowadzić kampanie edukacyjno-informacyjne dotyczące wpływu smogu na zdrowie oraz możliwości korzystania z dotacji na wymianę kopciuchów. Przy współpracy ze starostą krapkowickim Maciejem Sonikiem udało się zorganizować tzw. sztuczne płuca, które zostaną ustawione w Otmęcie. W dniach od 10 do 24 stycznia 2024 roku będą one pokazywać ile zanieczyszczeń wdychamy do swojego organizmu. Będzie to doskonała akcja edukacyjna – dodaje pan Jacek. 

Każdy już dziś może zacząć działać i zaangażować się w różnego rodzaju akcje społecznie na rzecz poprawy najbliższego środowiska i tym samym też na ograniczenie niekorzystnych zmian klimatycznych. 

- Chciałbym zaprosić do działania wszystkie osoby, którym leży na sercu jakość powietrza w Krapkowicach i z troską podchodzą do zdrowia swoich dzieci i najbliższych – dodaje pan Jacek. – Zapraszam do naszej organizacji. Można nas znaleźć na Facebooku – „Krapkowicki Alarm Smogowy”. Kiedy będzie nas więcej szybciej w naszym mieście polepszy się jakość powietrza.