Gdy zginie ostatnia pszczoła…

Po co zapylają?
Zapylanie roślin to przenoszenie pyłku na znamię słupka roślin kwiatowych. W naturze zapylenie odbywa się na wiele sposobów. Trawy (a więc też i zboża) zapylane są przez wiatr, a niektóre rośliny zapylane są przez wodę. Znakomita większość gatunków roślin zapylana jest z udziałem zwierząt. Około 75-80% roślin, w tym 70% roślin uprawnych, jest zapylana przez zwierzęta, z czego większość stanowią owady. Na świecie istnieje około 200 tysięcy zwierząt spełniających rolę zapylaczy. Istotą zapylania jest rozmnażanie płciowe roślin, a co jest z tym związane produkcja nasion, które stanowią nowe ich pokolenie. 

Nasza dieta bez pszczół
Pszczoły miodne wraz z innymi owadami zapylającymi odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu bioróżnorodności roślin, a także zapewniają wsparcie w produkcji żywności. Pszczołowate, zarówno udomowione, jak ich dzikie kuzynki, zapylają 70% najważniejszych dla człowieka gatunków roślin, dzięki którym uzyskujemy 90% żywności na świecie. Spośród najpopularniejszych gatunków roślin jadalnych wymienić możemy cebulę, ogórki, bób, cukinię, fasolę, owoce jagodowe, śliwki, jabłka, cytryny, oleje roślinne (rzepakowy czy słonecznikowy), kawę, bawełnę i wiele innych. Spośród roślin jadalnych niezapylanych przez owady wymienić można głównie rośliny zbożowe takie jak pszenica, jęczmień, ryż, owies, kukurydza, a oprócz nich buraki oraz leszczyna. Trudno wyobrazić sobie, jak uboga byłaby nasza dieta, gdyby zabrakło pszczół. 

Miód, propolis i inne dobroci
Oprócz najważniejszej funkcji środowiskowej pszczół, jaką jest zapylanie roślin, pszczoły kojarzą nam się przede wszystkim z ich produktami. Propolis (kit pszczeli) jest to substancja, której pszczoły używają do uszczelniania otworów w ulu, a także do wyrównywania w nim powierzchni. Wytwarzana jest poprzez połączenie wydzielin z gruczołów ślinowych wraz substancjami żywicznymi z pąków liściowych lub kwiatowych. W klimacie umiarkowanym są to głównie pąki topolowe lub brzozowe. Propolis używany jest w celach leczniczych oraz kosmetycznych. Pyłek i nektar kwiatowy zbierane przez pszczoły stanowią składniki diety pszczół. Pyłek kwiatowy jest nośnikiem męskich komórek płciowych i jest związany z rozmnażaniem płciowym wszystkich roślin wyższych. Pyłek stosowany jest jako urozmaicenie diety ze względu na dużą zawartość witamin, a także mikro- i makroelementów. Najważniejszym produktem wytwarzanym przez pszczoły jest miód, czyli słodki produkt wraz z zawartością innych substancji, takich jak nektar czy spadź. Warunkiem koniecznym do powstania miodu jest jego dojrzewanie w plastrach. Miód w zależności od gatunku rośliny, z której jest wyprodukowany, może wykazywać różne właściwości i może być używany w różnych celach, np. w kosmetologii, kosmetyce, dietetyce oraz w wielu innych dziedzinach. 

Masowe wymieranie rodzin pszczelich
Pomimo tak dużego znaczenia pszczół od 2006 roku na całym świecie obserwuje się tzw. masowe wymieranie rodzin pszczelich. Straty rodzin pszczelich sięgają nawet 50%. Może to skutkować poważnym zagrożeniem dla światowego bezpieczeństwa żywnościowego, wydajności rolnictwa i handlu. Dotychczas zidentyfikowano ponad 60 czynników powodujących wymieranie pszczół, w tym porażenie rodzin pasożytami wywołującymi nosemozę i warrozę, choroby bakteryjne, takie jak powszechny ostatnio w naszym kraju zgnilec amerykański, mało zróżnicowaną dietę pszczół, ekspozycję na pestycydy, brak zmienności genetycznej w obrębie gatunku, zmiany klimatu, nieodpowiednią praktykę pszczelarską, a także wzrost zapotrzebowania ludzi na produkty pszczele oraz wiele innych przyczyn.

Pestycydy kontra pszczoły
Pestycyd to substancja lub mieszanina substancji syntetycznych lub naturalnych przeznaczona do zapobiegania, niszczenia, odstraszania lub zmniejszania uszkodzeń wywoływanych przez szkodniki na polach uprawnych. Współczesne rolnictwo w znacznym stopniu oparte jest na stosowaniu środków ochrony roślin, których zadaniem jest zwalczanie szkodników upraw. Globalne zużycie pestycydów kształtuje się na poziomie około 2,5 miliardów kilogramów rocznie. Najpopularniejszymi pestycydami są insektycydy, czyli środki zwalczające owady. Oprócz szkodników giną również owady będące z ludzkiego punktu widzenia pożytecznymi owadami, niebędącymi przedmiotem zwalczania.

Usługi ekosystemowe pszczół 
Praca pszczół związana z zapylaniem ma bardzo wysoką wartość ekonomiczną. Oszacowano, że usługi zapylania roślin przez pszczoły stanowią wartość od dziesięciu do piętnastu razy wyższą niż wartość produkcji miodu przez te owady. W Polsce w 2005 roku wartość usługi zapylania przez pszczoły wynosiła 0,7 miliarda dolarów, a w 2013 roku prawie 2 miliardy dolarów, kwota ta z roku na rok jest coraz większa. Z powodu coraz bardziej niesprzyjających dla owadów warunków życia zmniejsza się ich liczba, a to z kolei wpływa na pojawianie się w naszych głowach licznych pytań o to, w jaki sposób zapewnimy sobie w przyszłości bezpieczeństwo żywieniowe…